Ο Φρανθίσκο Φερέρ και το Μοντέρνο Σχολείο

Γεννήθηκε στην μικρή καταλανική πόλη Alella, κοντά στην Βαρκελώνη, από γονείς πιστούς καθολικούς, αλλά πριν καν ενηλικιωθεί ήταν ήδη αφοσιωμένος δημοκράτης και οπαδός του ελεύθερου πνεύματος χάρη στην επιρροή ενός ελευθερόφρονα θείου του. Νέος εργάστηκε ως ελεγκτής σε ένα τρένο για να μπορεί να βοηθάει τους πολιτικούς πρόσφυγες που διέσχιζαν τα σύνορα και στη συνέχεια μπήκε στη μασονική στοά. Για την δράση του δίπλα στον ριζοσπάστη δημοκρατικό ηγέτη Manuel Ruiz Zorilla, εξορίστηκε το 1885 στο Παρίσι μαζί με την σύζυγό του Τερέζα Σανμαρτί (Therese Sanmarti) και τις τρεις θυγατέρες τους. Εκεί αρχικά δούλεψε ως γραμματέας και αργότερα δίδαξε ισπανικά με νέες και πειραματικές μεθόδους. Ήλθε σε επαφή με Γάλλους ριζοσπάστες, αλλά και εξόριστους αναρχικούς και σοσιαλιστές συμπατριώτες του, μυήθηκε στον γαλλικό τεκτονισμό της «Μεγάλης Ανατολής» και συμμετείχε στην 2η Διεθνή.

Το 1901 κληρονόμησε την περιουσία μιας μαθήτριάς του (Ερνεστίν Μολιέρ) και τον ίδιο χρόνο ίδρυσε το πρώτο Μοντέρνο Σχολείο στη Βαρκελώνη που ήταν ενάντια στο κράτος και την Εκκλησία. Ήταν μικτό (αγόρια και κορίτσια μαζί) και δεν υπήρχαν απουσίες, τιμωρίες, εξετάσεις και βαθμοί. Η ολική εκπαίδευση, ο αθεϊσμός, η επιστήμη, ο ορθολογισμός και η ελευθερία ήταν τα βασικά στοιχεία της παιδαγωγικής του. Έδωσε ιδιαίτερη προσοχή στην πρακτική γνώση και γι΄αυτό τα μαθήματα γίνονταν συχνά στα εργοστάσια, στα μουσεία ή στην εξοχή. Γρήγορα το σχολείο απέκτησε 125 μαθητές. Για να εξασφαλίσει την αυτονομία του από το κράτος, το Μοντέρνο Σχολείο ήταν επί πληρωμή, αλλά ο καθένας πλήρωνε σύμφωνα με τις δυνατότητές του. Το ισπανικό τμήμα της Διεθνούς είχε ήδη αποδεχτεί την «ολική εκπαίδευση» και ο γνωστός αναρχικός Άνσελμο Λορέντζο είχε γίνει ένας από τους πιο στενούς του συνεργάτες. Μέχρι τότε, όλα τα σχολεία της Ισπανίας βρίσκονταν στα χέρια των θεοκρατών της Καθολικής Εκκλησίας και συστηματικά έσπειραν στην μία γενιά μετά την άλλη την χριστιανική μισαλλοδοξία, την κλειστότητα του πνεύματος, τον υποβιβασμό των γυναικών και τον βαθύ φόβο απέναντι σε κάθε κοινωνικό και πολιτικό προβληματισμό.

Το 1905 δημιουργήθηκαν σε όλη την Ισπανία περίπου 50 τέτοια σχολεία. Την ίδια χρονιά ο Φερέρ και 1700 μαθητές κατέβηκαν τη Μεγάλη Παρασκευή σε διαδήλωση υπέρ της ελευθεριακής εκπαίδευσης. Η κυβέρνηση διέταξε το βίαιο κλείσιμό τους.

Το 1906, ενώ το κίνημα των μοντέρνων σχολείων απλωνόταν σε όλη την Ισπανία, ο Φερέρ κατηγορήθηκε ότι ήταν συνένοχος και ηθικός αυτουργός στην απόπειρα εναντίον του βασιλιά Αλφόνσο XII (31-5-1906), που έγινε από τον αναρχικό Μatteo Moral, ο οποίος είχε εργαστεί σαν μεταφραστής στο Μοντέρνο Σχολείο. Το σχολείο έκλεισε και ο Φερέρ συνελήφθη. Ύστερα από 13 μήνες στη φυλακή δικάστηκε (δεν υπήρχαν στοιχεία εναντίον του) και αθωώθηκε, κυρίως από τη διεθνή κινητοποίηση που αναπτύχθηκε υπέρ του. Μετά την απελευθέρωσή του ο Φερέρ ταξίδεψε σε όλη την Ευρώπη διαδίδοντας το μήνυμα των ελεύθερων σχολείων.

Επέστρεψε στην Ισπανία (Ιούλιος 1909) στη διάρκεια των γεγονότων της «Τραγικής Εβδομάδας» (μεγάλη εξέγερση του λαού της πόλης ενάντια στην κυβέρνηση και τον πόλεμο στο Μαρόκο). Συνελήφθη αμέσως με διαταγή της Εκκλησίας και κλείστηκε στη φυλακή με την κατηγορία ότι ήταν ένας από τους υποκινητές της εξέγερσης. Το στρατοδικείο τον καταδίκασε χωρίς αποδείξεις σε θάνατο, παρόλη την τεράστια και διάχυτη διαμαρτυρία που ξεσηκώθηκε σε ολόκληρο τον κόσμο. Στη Θεσσαλονίκη η Φεντερασιόν οργάνωσε συλλαλητήριο στο Λευκό Πύργο. Αργότερα ίδρυσε δανειστική βιβλιοθήκη και σοσιαλιστικό βιβλιοπωλείο με το όνομα «Φερέρ.

Τον Οκτώβριο του 1909 ο Φερέρ δολοφονήθηκε στο κάστρο του Μontjuich της Βαρκελώνης. Πριν εκτελεστεί, σε ερώτηση για την τελευταία επιθυμία, απάντησε : «Θα ‘θελα απλά αν είναι δυνατόν να μην υποχρεωθώ να γονατίσω και να μην μου δέσουν τα μάτια.» Αμέσως προτού το εκτελεστικό απόσπασμα πραγματοποιήσει το κρατικό έγκλημα, φώναξε σ’ ολόκληρη την ανθρωπότητα το ιδανικό του : «Παιδιά μου κοιτάξτε καλά. Δεν είναι δικό σας το φταίξιμο, είμαι αθώος. Ζήτω το Μοντέρνο Σχολείο! ».

Και πράγματι οι ιδέες και η πρακτική του σύγχρονου σχολείου δεν χάθηκαν. Τα επόμενα χρόνια ανάλογα σχολεία δημιουργήθηκαν στην Ευρώπη, στην Αμερική, την Κίνα και την Ιαπωνία.

Η εκτέλεση του Φερέρ, όπως εκείνη των Σάκο και Βαντζέτι στις ΗΠΑ 20 χρόνια αργότερα, προκάλεσε γενική κατακραυγή. Η κυβέρνηση του συντηρητικού Μάουρα έπεσε.

Εκατό χρόνια πέρασαν από τότε που το κράτος δολοφόνησε το Φρανσίσκο Φερέρ. Το κείμενο αυτό γράφτηκε σαν αφιέρωμα στο έργο και την προσωπικότητα του.

«Η εκπαίδευση σημαίνει σήμερα δαμάζω, εκπαιδεύω, εξημερώνω. Έχει μια και μόνο πολύ συγκεκριμένη ιδέα και θέληση να κάνει τα παιδιά να συνηθίσουν στην υπακοή να πιστεύουν και να σκέφτονται ακολουθώντας τα κοινωνικά δόγματα που επικρατούν. Δεν ενδιαφέρεται να υποστηρίξει την αυθόρμητη ανάπτυξη των ικανοτήτων του παιδιού, δεν το αφήνει ελεύθερο να αναπτύξει τις φυσικές του ανάγκες, τις πνευματικές και ηθικές. Πρόκειται μόνο να τους επιβάλει μια διαφορετική σκέψη έτσι ώστε να διατηρηθεί για πάντα το σημερινό καθεστώς, θέλει να δημιουργήσει ένα άτομο στενά προσαρμοσμένο στον κοινωνικό μηχανισμό. Επαναλαμβάνω το σχολείο δεν είναι τίποτα άλλο από ένα όργανο καταπίεσης στα χέρια των κυβερνώντων. Αυτοί δε θέλησαν ποτέ την ανύψωση του ατόμου, αλλά τις υπηρεσίες του, γι αυτό είναι μάταιο να ελπίζεις στα κατασκευασμένα από ην εξουσία σχολεία». «Έχω την πρόθεση να ιδρύσω στην πόλη σας ένα σχολείο χειραφέτησης, που θα έχει σκοπό να βγάλει από τα κεφάλια των ανθρώπων ό,τι τους διχάζει (θρησκεία, ψεύτικες ιδέες για την ιδιοκτησία, την πατρίδα, την οικογένεια κλπ.) για να κατακτήσουν την ελευθερία». Φρανθίσκο Φερρέρ*

Το παρακάτω ντοκιμαντέρ περιγράφει τη ζωή και το έργο του ισπανού αναρχικού παιδαγωγού Φρανθίσκο Φερέρ υ Γκουάρδια (1859-1909), ιδρυτή του Μοντέρνου Σχολείου στη Βαρκελώνη στις αρχές του 20ού αιώνα.